Richtlijnen en oefeningen
In dit hoofdstuk zijn een aantal nuttige richtlijnen en oefeningen opgenomen voor mensen die kampen met tinnitus of hyperacusis. Alvorens met de oefeningen te starten is van belang het neurofysiologisch model van Jastreboff goed onder de knie te hebben. Je moet het model goed begrijpen en kunnen toepassen op jezelf. Heb je het gevoel dat het model van Jastreboff je nog niet volledig duidelijk is, herlees dan het eerste hoofdstuk over TRT.
Het is belangrijk het uiteindelijke doel van de TRT voor ogen te houden. Cliënten ervaren het tinnitusgeluid aanvankelijk als een ongemak of een bedreiging. Precies die negatieve reactie op de tinnitus moet verdwijnen. Je moet de tinnitus proberen aanvaarden en tolereren, zodat er geen negatieve gevoelens meer aan verbonden zijn. Het tinnitusgeluid moet almaar minder onaangenaam worden, zodat je het uiteindelijk aanvaardt.
Het proces verloopt stap voor stap. In eerste instantie krijgt de tinnitus een minder negatief karakter, hoewel het geluid nog altijd aanwezig is (de habituatie van de reactie). Vervolgens wordt de tinnitus geleidelijk aan stiller. Het is zelfs mogelijk dat het geluid helemaal verdwijnt of gewoon tot de natuurlijke stilte behoort (de habituatie van de perceptie).
1. Gevolgen van tinnitus of hyperacusis herkennen en categoriseren
De arts bevraagt de cliënt nauwkeurig wat betreft de gevolgen van de tinnitus of de hyperacusis. Hij volgt ook de evolutie op: Wat waren de gevolgen bij de eerste ervaring van de tinnitus of de hyperacusis? Wat waren de gevolgen toen de tinnitus of hyperacusis het ergst was? Welke gevolgen ondervind je nu? Op basis van al die gegevens kom je terecht in één van de categorieën volgens de classificatie van Jastreboff en Hazell (klik hier om de categorieën na te lezen).
2. Diagnose door NKO-arts en audioloog
Om een diagnose te stellen is het noodzakelijk een NKO-arts en audioloog te raadplegen. Zij kunnen ook eventueel eenvoudige, behandelbare oorkwaaltjes uitsluiten (bijvoorbeeld oorsmeer). Elke tinnituscliënt moet minstens het volgende onderzoek ondergaan:
- een tonaal audiogram afnemen
- het oncomfortabel niveau bepalen
- tympanometrie uitvoeren om na te gaan of het middenoor normaal functioneert.
Als de resultaten van de tympanometrie normaal zijn, kan de arts uitsluiten dat er een lijmoor aanwezig is of problemen ter hoogte van de bovenste luchtwegen die de werking van het oor beïnvloeden.
3. Het mechanisme van tinnitus of hyperacusis begrijpen
Het is belangrijk het mechanisme van tinnitus of hyperacusis te leren begrijpen. De kennis en informatie verschilt nogal van de klassieke visies, die nog altijd te vinden zijn in boeken en worden onderwezen in de geneeskunde. Als je het Jastreboff-model goed begrijpt, zie je in dat tinnitus eerder een natuurlijk verschijnsel is dan een ziekte. Ben je hiervan nog niet overtuigd, lees dan het eerste hoofdstuk opnieuw. Bij het merendeel van de cliënten is tinnitus een probleem omdat ze denken dat er niets aan kan worden gedaan. Pas op het ogenblik dat hun mening hierover verandert en ze een gunstiger beeld krijgen over tinnitus of hyperacusis, kan de habituatie starten. Het onderstaande verhaal is hiervan een illustratie.
Stel dat er een nieuwe buurman naast je komt wonen. In het begin ben je geïnteresseerd om hem te leren kennen. Maar je angst neemt vrij snel toe als je opmerkt dat er kleine pakjes aan zijn voordeur worden afgeleverd. Regelmatig komen allerlei mensen leveringen brengen. Ze blijven nooit lang. Het zal toch niet waar zijn dat de nieuwe buurman iets te maken heeft met drugs … Het vooruitzicht om jaren naast een crimineel persoon te wonen, maakt je onrustig. Je kijkt voortdurend door het raam om de activiteiten van je buurman gade te slaan. Je ervaart angst door constant te denken aan het onontkoombare gevolg voor jezelf en je familie door naast zo iemand te wonen. Een paar weken later kom je toevallig te weten dat je buurman betrokken is bij de verzameling van voedselpakketten voor daklozen. Je beseft dat je de situatie verkeerd hebt ingeschat. Dit resulteert in een plotse verandering van je houding tegenover je buurman. Je verliest de afkeer tegenover hem en stopt met door het raam te gluren. Je bent beschaamd over je misplaatste, oorspronkelijke beoordeling en beseft dat je al te vlug het slechtste denkt van de mensen.
Traditionele zienswijzen in verband met tinnitus zijn nog sterk aanwezig. Tinnitus wordt beschouwd als een onbehandelbare ziekte die de kwaliteit van je leven verwoest. Vanuit een dergelijk standpunt is het begrijpelijk dat tinnituscliënten vaak angstig en depressief worden. Ze merken elke kleine verandering in de tinnitus op omdat ze bij wijze van spreken voortdurend bij zichzelf naar binnen gluren.
De waarheid over tinnitus, dat het van nature goedaardig is en een normale oorsprong heeft, moet je dus leren kennen en begrijpen. Op die manier verdwijnen alle onaangename reacties stuk voor stuk. Denk maar even terug aan het experiment van Heller en Bergman, aan de ‘muziek in de hersenen’ en aan de subcorticale filters uit het Jastreboff-model.
Als je de link tussen het verhaal over de nieuwe buurman en het tinnitusprobleem niet begrijpt, herlees je beter eerst nog eens het hoofdstuk over tinnitus.
4. Geluidsverrijking
Geluidsverrijking is een essentieel onderdeel van de hertrainingstherapie. Het is niet eenvoudig om het gepaste geluid (geluiden) te kiezen dat 24 uur per dag op de achtergrond aanwezig moet zijn. De belangrijke boodschap is stilte te vermijden. Voor sommige cliënten is dit aartsmoeilijk.
Er zijn veel mogelijkheden om de geluidsomgeving te verrijken, maar het geluid mag niet irriteren of zich opdringen. Het best zijn geluiden die voorkomen in de natuur. Laat in de zomer gewoon het raam open. Ook andere geluiden zijn bruikbaar: een grote, traag bewegende ventilator of een radio die niet juist op een station is afgestemd. De enige vereiste is dat het geluid de aanwezige tinnitus niet onhoorbaar maakt. Je kunt niet wennen of habitueren aan een geluid als je het niet kunt horen.
Door hun afkeer voor geluiden van buitenaf brengen mensen met hyperacusis veel tijd in stilte door. Sommigen zoeken hun toevlucht in het gebruik van oordopjes. Dit is het slechtste wat je kunt doen! Oordopjes dienen alleen als bescherming tegen geluiden die schadelijk kunnen zijn voor het oor. Het dragen van oordopjes heeft als gevolg dat je nog gevoeliger wordt voor geluiden van buitenaf, zodat de hyperacusis nog erger wordt. Wie gedurende lange tijd oordopjes heeft gedragen, stopt beter niet abrupt, maar spreidt het over een zekere periode. Bij hyperacusis maken we vaak gebruik van draagbare geluidsgeneratoren aan beide oren. Geluidsgeneratoren zijn vaak ook noodzakelijk bij de behandeling van ernstige tinnitus.
We moeten beseffen dat het verkeerde type van geluidstherapie in sommige gevallen schadelijk kan zijn. Denk maar aan het luisteren naar vervormde muziekcassettes of het gebruiken van apparaten om de tinnitus volledig onhoorbaar te maken. In die zin is de televisie of radio de hele tijd aan laten ook geen goed idee. De geluiden zijn soms te prikkelend of opdringerig, want ze zijn niet neutraal. Ze kunnen bepaalde gevoelens of gedachten opwekken. Bovendien kunnen ze de tinnitus onhoorbaar maken. Installaties die geluiden produceren van de zee of de regen zijn wel heel bruikbaar, maar iedereen heeft een eigen voorkeur. In geval gehoorverlies problemen veroorzaakt bij het verstaan van spraak, hebben cliënten versterking nodig via hoortoestellen. De apparaten moeten juist worden aangepast en voldoende lang worden getest. Bovendien moeten beide oren in balans worden gebracht.
5. De 10 seconden-oefening
Dit is een oefening die je confronteert met het object van je ontevredenheid (tinnitus of hyperacusis). Het gaat om een verstandelijke benadering. Het is belangrijk de oefening aanvankelijk niet te veel te doen. Je laten overdonderen met te veel onaangename tinnituservaringen of te veel geluiden van buitenaf waarop je overgevoelig reageert, maken de problemen alleen maar erger.
Sta elke dag herhaaldelijk stil bij je eigen reactie op tinnitus of op onaangename geluiden van buitenaf (bij hyperacusis) gedurende korte periodes. Tien seconden is lang genoeg.
Doe ondertussen relaxatieoefeningen om de spanning in de spieren en/of de toename van de hartslag en de ademhaling te verminderen en/of het zweten tegen te houden. Deze reacties ontstaan door de activering van het autonoom zenuwstelsel. Probeer ook om je ergernis, irritatie of angst te verminderen. Het zijn gevoelens afkomstig van het limbisch systeem. Doe dit door de tinnitus of hyperacusis verstandelijk te benaderen en de verschillende stappen van het Jastreboff-model te overlopen. Maak je geen zorgen als de negatieve gevoelens en verhoogde spanning niet veel verminderen. Ieder beetje telt. Je zult merken dat deze oefening bij iedere nieuwe poging makkelijker wordt.
Doe deze oefening op een moment waarop je rustig bent. Tien seconden kunnen aanvankelijk voldoende zijn. Doe de oefening ongeveer tien keer per dag. De rest van de dag zal je misschien reageren zoals vroeger, namelijk geïrriteerd. In het beginstadium van de TRT is dat normaal.
Verminder de impact van de tinnitus of hyperacusis door geluidsverrijking te gebruiken. Let op: het geluid moet 24 uur per dag worden verrijkt.
Probeer eerst je emotionele en lichamelijke reactie op de tinnitus of hyperacusis te herkennen. Daarna probeer je de reactie te verminderen, iedere keer met kleine hoeveelheden. Het gaat om een aangeleerde, afkerige, reflexmatige reactie. Het vraagt enige tijd om deze geconditioneerde reacties te hertrainen. Denk maar hoe moeilijk het zou zijn om je handschrift te veranderen of de manier waarop je met de auto rijdt. Blijf geduldig! Leer positief denken over de ware betekenis van tinnitus of hyperacusis.
Laat de duur van de oefening geleidelijk toenemen, eerst met enkele seconden en daarna misschien met minuten. Ga traag vooruit, in kleine stapjes maar met zorg voor regelmaat. Ga niet overhaast tewerk, want je zou kunnen achteruitgaan in plaats van vooruitgang te boeken. Het resultaat van de oefening is dat je meer periodes meemaakt waarin je je bewust bent van de tinnitus of hyperacusis ZONDER irritatie te ervaren. Dit wijst op vooruitgang. Uiteindelijk leidt dit tot de habituatie van de reactie. Je aanvaardt en tolereert geleidelijk aan de tinnitus of hyperacusis.